Emtia piyasaları üzerine yılda iki kez rapor yayımlayan Dünya Bankası, 2022’nin ikinci raporunda 2023 tahminlerini açıkladı. Dünya Bankası baş ekonomisti ve Beklentiler Grubu Direktörü Ayhan Köse’nin rehberliğinde uluslararası finans ekibi tarafından hazırlanan raporda, küresel büyümede yavaşlamanın artmasının öngörüldüğüne dikkat çekildi.
Dünya Bankası’na göre ekonomide öngörülen bu yavaşlama, emtia fiyatlarının önümüzdeki iki yılda hafif düşüşler yaşamasına neden olacak. Birçok emtia fiyatının zirveden düşüşe geçmesinin arkasında 24 Şubat 2022’de başlayan Ukrayna Savaşı bulunuyor. Raporda ilk örnek olarak brent petrol gösteriliyor.
Değişken enerji fiyatları
Raporun 2022 değerlendirmelerinden dikkat çeken satırbaşları şöyle: “Enerji fiyatları, Ukrayna Savaşı sonrası inanılmaz derecede değişkenlik gösterdi. Brent petrol fiyatları, dolar bazında, Şubat 2022 ile Eylül 2022 arasında yaklaşık yüzde 6 düştü, 2022’nin üçüncü çeyreğinde büyük bir çakılma yaşadı. Nedeni de 2023’te yaşanmasından korkulan global resesyon endişesi.”
“[2022’de] Birçok ülke kendi doğal gaz stoklarını oluşturmak için agresif politikalar yürüttü. Bu yüzden de Avrupa’daki doğalgaz fiyatları, Ağustos 2022’de tarihin en yüksek noktasına ulaştı. Stokların dolması ve taleplerin azalması ise fiyatları düşüşe geçirdi. Birçok ülkenin doğalgaza karşı kömüre yönelmesi ise kömür fiyatlarının 2022’nin üçüncü çeyreğinde artışa geçmesini sağladı.”
Kıtlık korkusu geçti
“Enerji dışı ürün fiyatları da 2022’nin üçüncü çeyreğinde yüzde 13 düştü. En büyük düşüş de Çin’de yaşanmasından endişe edilen yavaşlamadan ötürü maden fiyatlarında yaşandı. Değerli madenlerin fiyatları yüzde 9’luk düşüşü gördü.” “Tarımsal emtia fiyatları da aynı çeyrekte yüzde 11 azaldı. Ukrayna Savaşı’nın başlamasıyla global bir kıtlık korkusu çıksa da Ukrayna’dan gıda ihracatının başlatılmasıyla bu korku yavaş yavaş sona erdi.”
Enerji fiyatları art arda düşecek
Dünya Bankası uzmanları, işte bu noktada 2023 tahminlerini şöyle sıralıyor: “2022’de yüzde 60’lık artışın ardından enerji fiyatlarının 2023’te yüzde 11 düşeceği öngörülüyor. 2024’te de yüzde 12 daha düşeceği düşünülüyor. Bunun iki nedeni var: 1) Küresel büyümedeki yavaşlama. 2) [Ev ve sanayide kullanılmamasından ötürü] Doğalgaza talebin az olacak olması.”
“2022’yi varil başı 100 dolarla kapatan brent petrol fiyatının 2023’te varil başı 92 dolar, 2024’te de 80 dolar olacağı tahmin ediliyor. ABD doğalgazının fiyatının 2024 yılında geçtiğimiz 5 yılın ortalamasının iki katı, Avrupa doğalgaz fiyatının ise dört katı olması bekleniyor.”
Rapora göre maden fiyatlarında da düşüş yaşanacak. Dünya Bankası, oranın 2023’te yüzde 15 olduğunu tahmin ediyor ve ekliyor: “Maden fiyatları 2024’te yeniden stabilize olacak.”
Tarımda üç risk
Dünya Bankası benzer rakamları tarımsal emtia için de öngörüyor. “2024’te stabilize olması beklenen tarım ürünü fiyatlarının 2023’te yüzde 5 düşmesi bekleniyor” denilen raporda, üç riske dikkat çekiliyor.
İlk risk, Ukrayna ya da Rusya’dan gıda ihracatının yeni yılda savaştan dolayı bozulması… İkinci risk, enerji fiyatlarındaki artış ya da enerji tedariğinde yaşanabilecek olası aksamalar… Üçüncü risk de olumsuz hava koşullarının gıda ürünlerine zarar verebilecek olması… 2023’ün La Nina’nın Dünya’yı üst üste etkileyeceği üçüncü yıl olacağına dikkat çeken Dünya Bankası, özellikle Güney Amerika ve Güney Afrika’daki mahsullerde azalmalar yaşanmasından korkulduğuna dikkat çekti. İçecek dünyasında da durum biraz karışık… Rapora göre, kakao fiyatları 2022’nin üçüncü çeyreğinde yüzde 4 oranında inişe geçerken, çay fiyatları yükselişe geçti. Rapora göre, çay fiyatları 2022’yi yüzde 15’lik bir artışla kapattı. Çay fiyat endeksi 2021’ün üçüncü çeyreğinden yüzde 23 fazla olsa da çay tedariğinde 2022’de çeşitli sıkıntılar yaşandı. Rapora göre, Sri Lanka’daki çay üretimi 2022’nin ilk 6 ayında ülkedeki ekonomik ve politik gerilimlerden dolayı yüzde 20 azaldı. Hindistan’daki çay tedariği de sellerden dolayı yüzde 6 düştü. Kuraklık da birçok Afrika ülkesindeki üretimi daralttı. Peki ya 2023? Dünya Bankası, bu soruya şu yorumu yaptı: “Doğu Avrupa ve Orta Asya ülkelerindeki tüketimin azalacak olmasından dolayı çay fiyatlarında 2023’te yüzde 10’luk düşüş bekleniyor.”
Rus işgalinin küresel emtia piyasalarına verdiği darbeye dikkat çeken Dünya Bankası, savaş yüzünden Rusya’nın enerji ve tahıl, Ukrayna’nın tahıl ve yağ tohumu ve Belarus’un gübre üretimi ve ihracatında aksamalar yaşadığını hatırlattı ve ekledi: “Tahıl fiyat endeksi 2023’te yüzde 6 oranında düşecek.”
“Gıda fiyatları, 2002’nin ikinci yarısında pik yapıp, geri döndü. Bu fiyatlar yine de son 5 yıla oranla hala çok yüksek. Ukrayna Savaşı’nın daha da kızışması ise 2023 ve 2024 gıda fiyat tahminlerini alt üst edebilir.”
Altın düşüşte, gümüş ‘ılıman’
Peki gümüş ve altın ne olacak? Rapora göre 2022’nin üçüncü çeyreğinde yüzde 8 düşen altın, 2023’te de yüzde 4’lük düşüş görecek. Nedeni de faiz artırımlarının bu yılda devam edecek olması gösteriliyor. Dünya Bankası’nın gümüşün 2023 fiyatı için “ılıman,” platinyum fiyatı için “sert” olacak ifadesi kullanması da dikkat çekti.
Emre ERGÜL
