Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Türk Devletleri Teşkilatı toplantısında dile getirdiği “Özellikle birlik ve beraberliğimizin güçlenmesi için ‘dil birliği’nin önemi aşikârdır. Bunun ilk adımı ‘alfabe birliği’nin sağlanmasıdır.” sözleri, pek çok kişiye Türk devletlerinin alfabe birliği konusundaki tutumlarını ve Türk topluluklarında alfabelerin geçirdiği süreci merak ettirdi.
I. TÜRKİYAT KONGRESİ VE TÜRK ALFABE BİRLİĞİ
Bakü’de 1926’da toplanan I. Türkiyat Kongresinde alınan en önemli karar, Türk toplulukları arasında alfabe birliğinin sağlanması üzerine olmuştur. Bu bağlamda bilinen en ünlü inkılap Türkiye Cumhuriyeti’nin 1928 yılında Latin harflerine geçiş yapması olsa da aslında o dönemde bütün Türk devletleri Latin alfabesine geçmiştir.
SOVYET BASKISI
Hegemonyası altındaki Türk devletlerinin başta Latin alfabesine geçmesini teşvik eden Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB), tüm Türk milletlerinin birbirleriyle rahatça iletişim kurabilmesini kendisi için bir risk olarak görmeye başlamıştır. Bu koşullar altında kendine bağlı Türk devletlerini Kiril harflerini kullanmaya zorlayan SSCB, Türk devletleri arasında kurulan alfabe birliğini bozmuştur.
Bu dönemden sonra Türkiye Cumhuriyeti ile Doğu Türkistan Cumhuriyeti arasında kalan alfabe birliği, 1949’da Çin’in Doğu Türkistan Cumhuriyeti’ne askeri harekat düzenleyip ilhak etmesiyle tamamen ortadan kalkmıştır.
SOVYETLERİN DAĞILIŞI
Türkiye 1991’e kadar süren Latin Harfli Türk Alfabesini kullanan tek Türk devleti kaldıysa da 1991’de SSCB’nin Türk devletleri tekrar alfabe birliğini sağlama çabasına giriştiler.
Azerbaycan 1992’de tekrar Latin harflerine geçiş yaptı.
Türkmenistan ise 1993 yılında tekrar Lafin harflerine geçiş yaptı.
Özbekistan’ın 1993’te aşamalı olarak başlayan Latinizasyon sürecinin bu yıl içerisinde tamamlanması bekleniyor.
2021’de harf dağılımını yapan Kazakistan bu yıl içinde tekrar Latin harflerine geçiş yapacak.
Türk devletleri arasında Latin harflerine geçiş yapmayan tek ülke ise Kırgızistan’dır.
YÜZ YILLIK HAYAL
Sovyetlerin baskısıyla, Çin’in zulmü ile dağıtılan alfabe birliği, netice itibarıyla büyük oranda tekrar kuruldu. Kırgızistan elbet bu birliğe katılacaktır, darısı Doğu Türkistan’ın başına…
