Emel YİĞİT
Türkiye’de Antep fıstığının büyük bir kısmı Şanlıurfa’da üretiliyor. Kentte 30 milyon civarında fıstık ağacı bulunduğu belirtiliyor. İhracatın ve iç tüketimin önemli bir kısmı Şanlıurfa’dan karşılanıyor. Ancak bu yıl Şanlıurfa, mevsim koşulları açısından hayli sıkıntılı günler yaşadı. Depremin ardından yaşanan sel felaketi, ardından daha fıstıkların gözleri açılmadan yaşanan don ve en son geçen hafta dolu yağışı fıstık bahçelerini olumsuz etkiledi.
Fıstıkta hasat 9. ayda başladığı için fiyatlar henüz seyrini değiştirmedi. Baklavalık iç fıstıkta fiyat 400-500, kırmızı kabuklu fıstık 200, boz kavlak ise 240 lira bandında seyrediyor.
Şanlıurfa Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı Mustafa Yılmaz şu anda Antep fıstığı bahçelerinde aşırı yağışlardan dolayı ilk ilaçlamanın yapılamadığını söylüyor. “Gözler uyanmadan önce göz kurdu için ilaç ve bor, çinko bitki beslemesi yapılması gerekiyordu. Üretici bunları kaçırdı. Ondan sonra da don oldu. Birkaç gün önce de dolu yağdı. Bölgenin belli kesimlerinde ciddi etkili oldu. Hububatta da etkili oldu. Bu yüzden fıstıkta rekolte düşecek” diyen Yılmaz, bu yıl beklenen rekoltenin 36 bin ton olduğunu ancak bu koşullarda beklentinin gerçekleşmeyeceğini belirtiyor.
Şanlıurfa bölgesinde 1,65 milyon dekarlık fıstık bahçesi bulunuyor. Fiyatlardaki artışın sebebi ise son yıllarda yaşanan kuraklıktan kaynaklı verim düşüklüğü. Yılmaz, bugün “GAP bitseydi fıstık bahçeleri sulamaya açılırdı ve verim artardı. Belki bir gün tüketici de ucuz fıstığa ulaşırdı” diyor. Hilvan Ziraat Odası Başkanı Hikmet İpar da yağışların Suruç bölgesinde etkili olduğunu söylüyor. Yüzde 15 civarında rekolte kaybının yaşanacağını tahmin ettiklerini kaydeden İpar, dolunun gözler açılmadan vurduğu için net sonucun bir süre sonra ortaya çıkacağını kaydediyor. İpar’ın değerlendirmesine göre tomurcuklar açılmış olsaydı zarar çok daha ciddi olabilirdi.
Türkiye Ziraatçılar Derneği Şanlıurfa Temsilcisi Müslüm Ösün öncelikle yağış açısından 2023 yılının verimli geçtiğini, son birkaç yılın en iyi yağış oranının görüldüğünü söylüyor. Ösün, bunlara rağmen sel, dolu ve don afetleri sonucu fıstıkta rekolte kaybı yaşanacağını kaydediyor. “Fıstık üreticisini mağdur eden faktörlerin başında maalesef yaşadığı olumsuzluklara karşı çiftçinin kaderine terkedilmesi geliyor. Yanlış politikalarla üreticinin desteklenmediğini görüyoruz” diyen Ösün, fıstık fiyatlarının tamamen serbest piyasada oluşmasının, fiyat regülasyonunu sağlayabilecek bir kurumun olmamasının üreticinin emeğinin karşılığını almasını zorlaştırdığına dikkat çekiyor.
“Antep fıstığı da fındık gibi desteklenmeli”
Türkiye Ziraatçılar Derneği Şanlıurfa Temsilcisi Müslüm Ösün:
Antep fıstığı ağacından ürün alabilmek için 20 yıllık uzun ve zahmetli bir emeğe ihtiyaç duyuluyor. Ayrıca fıstıkta bir yıl ürün verip sonraki yılda ağaçların çok az ürün vermesi gibi bir durum söz konusu. Diğer yandan üretici ciddi anlamda desteklenmiyor. Sadece cüzi bir “İyi Tarım” desteği üretimde çiftçinin yarasına merhem olmuyor. Henüz ürün vermeyen fidanlıkların veya afetlerden zarar görüp bir veya iki yıl ürün alınamayan bahçelerin hizmet ve bakımı için başka bir geliri olmayan çiftçinin mutlaka üretimde kalabilmesini sağlayabilecek desteğe kavuşturulması gerek. Örneğin fındık üretiminde uygulandığı gibi dekar başına 170 lira gibi destekler ile Tarsim sigorta prim desteği ve alan bazlı destek modeli uygulanmalı.
“Rekolte düşecek”
Mustafa Yılmaz / Şanlıurfa Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı:
Yağışlar ve don fıstık ağaçlarını çok etkiledi. Bu yüzden fıstıkta rekolte düşecek. Şanlıurfa bölgesinde 1,65 milyon dekarlık bahçemiz var. Bu yıl beklenen rekolte 36 bin tondu. Zaten Türkiye tarımında fıstık üretiminin yüzde 60’ını biz karşılıyoruz. Antepliler bürokraside iyi. Zamanında isim hakkını almışlar. Almasalardı biz alırdık.
Antep fıstığı da enflasyondan etkileniyor. Ayrıca 4-5 yıldır kuraklık ve don rekolteyi düşürdü. Bunlar da fiyatlara yansıdı. Antep fıstığı bir yıl verir bir yıl vermez. Ayrıca dikildikten 15 yıl sonra meyve vermeye başlıyor. GAP bitseydi bahçeler suya kavuşurdu verim ciddi artırdı. Birde TMO fıstığı da alım listesine almalı. TMO Antep fıstığında da olsa üretici mağduriyet yaşamazdı. Fıstık lüks çerez statüsünde. Üretici piyasaya sunar sunmaz tüccar alıyor stokluyor.
