2022 otomotiv sektörü için vasat bir yıl oldu. Ocak-Kasım döneminde sıfır araçlarda üretim geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 5,7, otomobil üretimi yüzde 1,6 artarken, toplam satışlar yüzde 0,1, otomobil satışları yüzde 2,4 azaldı.
Sıfır otomotiv pazarında, yüksek döviz kurunun üretim maliyetlerini artırması nedeniyle arz sıkıntısı yaşanırken, sıfırdaki fiyat artışı dalgası tüketicinin yöneldiği 2. ele de yansıdı. Görece daha canlı bir yıl geçiren 2. elde de pazar büyümesi ilk on bir ay itibariyle düşük kaldı.
İlk on bir ayda 2. el piyasada otomobil satışları yüzde 4,2 artarak 5 milyon 631 bin 862, toplam araç satışları ise yüzde 6,9 artışla 8 milyon 457 bin 722 adet oldu.
Yılın son ayında başlayan hareketliliğin 2. elde otomobil satışlarını yılın tümünde 6,2- 6,3 milyon adede, toplam satışları 9 milyonun üzerine taşıması bekleniyor.
MASFED Başkanı Aydın Erkoç, “Sektörün canlanması için kalıcı çözümler gerekiyor” dedi.
Pandemi etkileri giderek ortadan kalkarken, özellikle Avrupa ülkelerinde yaşanan resesyon, küresel anlaşmazlıklar, Rusya-Ukrayna savaşının yansımaları ve iç piyasada düşen alım gücü, finansman güçlükleri gibi faktörler, sektörün performansındaki gerilemede etkili oldu. Türk otomotiv sektöründe, özellikle lokomotif ürün olan otomobilde üretim ve ihracat açısından kötü bir yıl geçirilirken hem üretim hem ihracatta ticari araçlar ve otomotiv yan sanayii görece daha iyi bir performans sergiledi.
Üretim hız kesti
Otomotiv Sanayii Derneği’nin (OSD) verilerine göre 2022 yılı Ocak-Kasım döneminde otomotiv sektöründe toplam üretim, geçen yılın eş dönemine kıyasla yüzde 5,7, bunun içinde otomobil üretimi ise yüzde 1,6 arttı. Bu dönemde, toplam üretim 1 milyon 210 bin 331 adet, otomobil üretimi ise 717 bin 368 adet düzeyinde gerçekleşti. Ticari araç grubunda ise Ocak-Kasım döneminde üretim yüzde 13 arttı. Ağır ticari araç grubunda yüzde 25 ve hafif ticari araç grubunda yüzde 11 üretim artışı kaydedildi.
2022 yılı Ocak-Kasım döneminde toplam pazar geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 0,1 küçülerek 705 bin 183 adet düzeyinde gerçekleşti. Bu dönemde sıfır otomobil satışları ise yüzde 2,4 azaldı ve 505 bin 886 adette kaldı.
Bu arada Ocak-Kasım döneminde otomobil pazarında ithal otomobillerin payı yüzde 62 olarak gerçekleşti. Başka deyişle satılan her 100 sıfır otomobilden 62’sinin ithal olduğu belirlendi.
2021 yılı Ocak-Kasım dönemine göre ticari araç pazarı ise yüzde 6 büyüdü. On bir aylık dönemlere göre ağır ticari araç pazarı yüzde 19, hafif ticari araç pazarı yüzde 3 büyüme kaydetti.
Otomobil ihracatı yüzde
4,6 azaldı Ocak-Kasım döneminde geçen yılın aynı dönemine göre, toplam otomotiv ihracatı adet bazında yüzde 5, bu kapsamda otomobil ihracatı ise sadece yüzde 0,4 arttı. Bu dönemde toplam ihracat 876 bin 187 adet, otomobil ihracatı ise 509 bin 364 adet düzeyinde gerçekleşti.
On bir aylık verilere göre Türkiye ekonomisinin lokomotif sektörlerinden otomotiv, tutar bazında ihracatta ise 16 yıldır aralıksız sürdürdüğü liderliği bu yıl kimya sektörüne kaptırdı. Geçen yılın aynı dönemine göre, yan sanayi de dahil toplam otomotiv ihracatı dolar bazında yüzde 5,3 artışla 28 milyar 334,7 milyon dolar oldu. Bunun içinde; otomobil vd. araçlardan oluşan “ana sanayi” ihracatı yüzde 3 artışla 16 milyar 609,6 milyon; lastik, emniyet camı, motor, akümülatör vd. aksam ve parçalardan oluşan yan sanayi ihracatı ise yüzde 8,8 artışla 11 milyar 749 milyon dolar olarak gerçekleşti.
On bir aylık dönemde ana sanayi ürünleri içinde otomobil ihracatı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 4,6 düşüşle 7 milyar 976,1 milyon dolara gerilerken, diğer araçlarda ihracat yüzde 11,3 artarak 8 milyar 609,6 milyon dolara ulaştı.
Sıfır otomotiv pazarı; yüksek döviz kurunun üretim maliyetlerini artırması, yüksek vergilerin satış fiyatlarının yükselmesi, bu iki faktörün de etkisiyle ürün arzında yaşanan daralma nedeniyle küçülürken, fiyat artışı dalgası tüketicinin yöneldiği ikinci ele de yansıdı. Sıfır araçta arzın talebi karşılayamaması ikinci elde de fiyatların yükselmesine neden olurken, yüksek kredi faizleri ve vadelerin kısalığı nedeniyle finansmana erişim güçlükleri de ikinci el piyasaya olumsuz yansıdı.
Kamuoyunda oluşan sıfır araçlarda ÖTV indirimi beklentisi de ikinci el piyasanın potansiyel alıcılarında bekleme eğilimini güçlendirdi. Kasım ayında yapılan “matrah indirimi” düzenlemesi ile sıfır araçlarda yaşanan kısmi fiyat düşüşleri de devam eden arz sıkıntısı nedeniyle sıfır araç piyasasını umulan düzeyde canlandırmadı. Sonrasında ikinci ele yöneliş yeniden ivme kazanırken, bu piyasada da fiyatlarda yeni bir yükseliş dalgası yaşandı.
Tüm bu faktörlerin etkisiyle ikinci el araç piyasası yıl boyunca genel olarak sıfıra göre daha canlı bir yıl geçirdi. Ancak yükselen fiyatlar nedeniyle, ikinci ele pazar büyümesi taleple orantılı gerçekleşmedi. Özellikle otomobilde satışlar geçen yılın çok az üzerinde gerçekleşti.
TÜİK’in noter devirleri üzerinden derlediği istatistiki verilere göre Ocak-Kasım döneminde ikinci el piyasada otomobil satışları geçen yılın eş dönemine göre yüzde 4,2 artarak 5 milyon 631 bin 862, toplam araç satışları ise yüzde 6,9 artışla 8 milyon 457 bin 722 adet oldu.
On bir aylık dönemlere göre satışlar minibüste yüzde 0,8, otobüste yüzde 0,3 gerilerken, Pazar payı düşük araçlardan motosiklette yüzde 39, özel amaçlı taşıtlarda yüzde 13,6, traktörde yüzde 10,7 kamyonette yüzde 6,2, kamyonda yüzde 5,1 artış gösterdi.
Yazdan bu yana daralma
İkinci el piyasadaki satışların seyrine bakıldığında; yılın ikinci çeyreğinde kaydedilen yüksek oranlı artışlarından ardından, temmuz ayından bu yana daralan bir piyasa tablosu göze çarpıyor. Otomobil satışlarının geçen yılın aynı aylarına göre Temmuz’da 7,8, Ağustos’ta yüzde 12,9, Eylül’de yüzde 20,7 ve Kasım’da yüzde 28,7 azaldığı dikkati çekiyor.
2. elde yıl sonu bereketi
İlk on bir aydaki performansın aksine, 2022 yılının son günlerinde ikinci el otomobil piyasasında görece canlanma gözleniyor. Sıfır araçlarda ÖTV matrah indiriminin yarattığı ucuzlamanın tatmin etmemesi ve sıfırda devam eden arz sıkıntısı bunda etkili. Satıcılar, özellikle Ekim, Kasım dönemindeki durgunluğun 2022 yılının sonuna yaklaşırken yerini yoğun bir talebe bıraktığını, satışlarda kayda değer bir canlanma olduğunu belirtiyor. Yeni model sıfır araçların fiyatlarında yükselme beklentisinin de ikinci ele talebi artırdığı düşünülüyor.
Yılın son ayındaki bu canlanmanın satışlara yansımasıyla, yılın tümünde ikinci elde toplam satışların otomobilde 6,2-6,3 milyon adete ulaşabileceği, toplam satışların da 9 milyonu aşacağı belirtiliyor.
Motorlu Araç Satıcıları Federasyonu (MASFED) Genel Başkanı Aydın Erkoç, DÜNYA’ya yaptığı açıklamada, sıfır araçta üretim maliyetleri, vergileme ve ürün arzı bağlamındaki sorunlar çözülmediği sürece ikinci elde de fiyatların yükselmeye devam edeceğini belirterek, “Sektörün canlanması için daha kalıcı çözümler gerekiyor” dedi.
Bu arada tüketicinin alım gücünün düşmesinin etkisine de işaret eden Erkoç, bunun yanı sıra finansmana erişimde yaşanan sıkıntıların da piyasayı olumsuz etkilediğini belirtti. Erkoç, taşıt kredilerinde faiz oranlarının çok yüksek, vadenin ise çok kısa olduğuna işaret ederek, “Vatandaşlar araç satın alıp ihtiyaçlarını karşılamak istiyorlar ancak bankalardan kredi alırken sorun yaşıyorlar. Sıfır araç tedariki de her geçen gün zorlaşırken sektörü canlandırmak için daha kalıcı çözümler gerekiyor. Banka faiz oranlarının düşürülmesi ve vade sayılarının artırılması piyasalara olumlu yansıyacaktır” dedi.
Aydın Erkoç, kasko fiyatlarında da fahiş artışlar olduğunu ifade ederek, araç değerindeki artışların yanı sıra yedek parça fiyatları ve sigorta şirketlerinin hasar maliyetlerinin artmasının, kasko fiyatlarında son bir yılda yüzde 250’ye varan oranlarda artışa yol açtığını belirtti.
Naki BAKIR
