İzmir’de 28 Kasım 2023’te gözaltına alındıktan sonra 1 Aralık’ta tutuklanan Avesta Dil ve Kültür Araştırmaları Derneği (Avesta) Eşbaşkanı Ali Yalçınkaya hakkında hazırlanan iddianame mahkeme tarafından kabul edildi.
Dosyanın büyük bir bölümünde Yalçınkaya’nın dernek çalışmaları kapsamında kursiyerlerle yaptığı telefon görüşmelerinde kendisine “mamoste (öğretmen)” olarak hitap edilmesi kod isim olarak değerlendirilmiş.
İşin yargı boyutu, ayrı. Ben karışmam. Benim ilgimi çeken, meselenin kavramsal boyutu: Bir öğretmenin “öğretmen” diye bir kod adı kullanması.
***
Kod: “Bir bilgiyi ifade etmek veya bilgiye ulaşmak için kullanılan simge veya simgeler dizisidir (TDK sözlük).” Simgenin Fransızca kökenli karşılığı, semboldür.
Simgelerin başlıca uygulama alanlarından biri, dildir. Konuşulan dil, simgesel kavramları (yani sembolleri yani kodları yani sözcükleri) betimlemek için kullanılan işitsel belirtilerden oluşur.
Dil bir göstergeler sistemidir ve bu dil göstergesinde telaffuzun (signifiant = gösteren, ifade) ve fikrin (signifié = gösterilen, içerik) zorunlu ilişkisi vardır. (Ferdinand de Saussure, Genel Dilbilimi Dersleri, 1916).
Dil, serbestçe oluşturulmuş semboller sistemidir. (Adward Sapir,1921)
Yani “öğretmen” denilmesi, telafuz boyutu; bundan anlaşılan ise fikir boyutudur. Öğretmene, öğretmen denilmesinin herhangi bir açıklaması olması gerekmez. Başka bir şey de denilebilirdi. Bunun ön koşulu, iletişim halinde olan herkes için belli bir anlamı olmasıdır.
Zaten dil dediğimiz, budur.
Tabii herkes aynı şeyi anlamayabilir. Hatta hiç bir şey anlamayabilir. Mesela “öğretmen” dendiğinde bizim anladığımızı, İngiliz anlamaz. Onlar, “teacher” der. Bu; Kürtçede “mamoste”, Zazacada “mehlim”, İtalyancada “insegnante”dir.
Farklı diller dediğimiz de budur.
Ama öğretmene öğretmen denilmesi (veya mamoste, mehlim, insegnante…) ve bu denildiğinde de bir konuda belli bir bilgi aktaran kişi anlaşılması … göstergebilimde açıklanan bir durumdur. Yani öğretmene, öğretmen denir.
***
Ders dışında da öğretmene “öğretmenim” deriz. Yirmi sene sonra sokakta rastladığımız ilkokul öğretmenimize “öğretmenim” diye hitap ederiz. Halbuki artık öğrencisi bile değiliz.
Veya meslekten ihraç edilmiş öğretmenimize pazarda limon satarken rastladığımızda “öğretmenim” deriz. Öğretmenimiz, artık öğretmen bile değildir.
İtalyanca öğretmenimize ders dışında da “insegnante” deriz. Halbuki ikimiz de Türkçe konuşuruz. (Gerçi ben İtalyanca derslerimde, öğretmenime ders saatinde olsun olmasın “Dottoressa” diye hitap ediyorum. Akademik derecelendirme farkı…)
Kürtçe öğretmenine de ders dahilinde veya haricinde “mamoste” denilmesi böyle bir şeydir.
***
Mamoste diğer tüm sözcükler gibi bir koddur. Ama “kod adı” değildir.
İşleri karıştıran, “mamoste” (öğretmen) kod adlı kişinin, aynı zamanda mamoste (öğretmen) olmasıdır. İddianamede Kod adı “mamoste” olarak geçen Ali Yalçınkaya aynı zamanda Avesta dil ve Kültür araştırmaları derneğinde, eğitmendir.
İddianamede “Mamoste kodu kullanılıyor” denilseydi, bu yazıya gerek kalmazdı. Biz anlardık ki bir öğretmen var ve öğrenciler ona “mamoste” yani öğretmen diyor.
Ama bahsedilen kod değil, kod adı. İkisi farklı.
Kod adı, herhangi bir olay, kişi, proje veya herhangi bir kavramı tanımlamak için kullanılan başka bir addır. Bizim bildiğimiz anlamda daha çok gerçek kimliği gizlemek için kullanılır. Mesela “Gizli Ajan”, James Bond’un kod adı değildir. İşidir. Kod adı 007’dir.
Kod adı, gizli ajanmış meğerse. Her yerde kendini tanıtırken “Ben Bond, James Bond, Gizli Ajan James Bond!” diyormuş. Komik ve anlamsız olur, değil mi?
Bir öğretmen için her şey kod adı olabilir. Masa, pencere, tava, tencere, elma, armut, Ahmet, Mehmet, 007, 008… her şey olabilir. Öğretmen hariç.
Öğretmen, herkese kod adı olabilir. Ahmet’e, Mehmet’e bakkala, kasaba, kediye, kuşa…her şeye olabilir. Öğretmene hariç.
Kod adının mantığına aykırıdır. Öğretmen olan birisi, kendisini “öğretmen” kod adıyla gizleyemez.
Bir öğretmenin, “öğretmen” kod adını almasının, bilimsel veya mantıksal bir açıklamasını bulamıyorum. Aklıma sadece şu olasılık geliyor: Belki de kod isimleri kura çekimiyle belirleniyordur. Bir öğretmene, “öğretmen” kod adı çıkması tamamen tesadüfidir… Ne bileyim, aklıma başka bir açıklama gelmedi.
Biraz zorlayınca bir açıklama daha geldi aklıma. “Bir öğretmeni, öğretmen kod ismi ardında aramak kimsenin aklına gelmez. Benim kod adım öğretmen olsun” denmiş olabilir… mi? Yok yahu! Çok saçma.
Öyle olsa, uyuşturucu satıcısı bir esnaf, camına “Yeni uyuşturucu geldi.” yazar. Biz de “Uyuşturucu satsa, camına yazar mı? Heh he!” deriz. Saçma tabii.
Yine tek mantıklı açıklama, kura çekimi.
***
Aslında bilirkişilik diye bir sistem var.
Bilirkişi, hakim veya savcının hukuki bilgisi dışında, çözümü uzmanlık, özel veya teknik bilgi gerektiren durumlarda başvurulan, o konunun uzmanı kişilere hukuk dilinde verilen addır.
Dilbilim, ilgililerin hukuki bilgisi dışında uzmanlık, özel veya teknik bilgi gerektiren bir konu olabilir.
Keşke iddianame hazırlanmadan önce bilirkişiye başvurulsaydı. “Telefon dinlemelerimizde bir öğretmene sürekli olarak “öğretmen” deniliyor. Bunun bilimsel bir açıklaması var mıdır? Veya Örgüt içinde kullanılan bir kod adı olabilir mi?” diye görüş alınsaydı.
