Gürcistan 1992 de pençesinden kurtulduğu, ama 2008 de acımasız saldırılarına uğradığı Rusya’ya karşı hep sağlam bir çatı arayışında olduğu için o zamanki adı ile Avrupa Topluluğu ile ilişkilerini 1992 den itibaren geliştirmeye başladı. 2002 de AB parlamentosunda “günün birinde AB üyesi olabileceğinin” açıklanmasıyla Avrupalı kimliğini yeniden hatırladı; Yüreğinde yatan aslan tekrar uyandı. AB 2006 da Gürcistan’a, “Avrupa Komşuluk” politikasıyla biraz daha yaklaşınca Rusya yeterince tehdit hissetmiş olmalı ki, 2008 de Gürcistan’a saldırarak, soykırım yapıldığı iddiası ile Güney Osetya ve Abhazya’yı buradan kopardı. Bu Gürcüleri daha fazla AB ye iterken, AB de topraklarının yüzde 20 sini kaybeden Gürcistan’a 2009 dan itibaren “Doğu Ortaklığı” kapsamında mali ve kapasite oluşturma desteği vermeye başladı. AB 2014 de Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesine fazla ses çıkarmasa bile, suyu saman altından değil, Gürcistan üzerinden yürütmeyi sürdürdü. Nitekim 2016 da “Gürcistan-AB Kapsamlı Ortaklık Anlaşması” yürürlüğe girdiğinde, Türkiye’ye tanınmayan, o AB ülkelerine vizesiz seyahat ve bazı sektörlere izinsiz katılma hakkı Gürcistan vatandaşlarına tanındı[1]. Şubat 2022 de başlayan Rusya- Ukrayna’ya savaşı Gürcistan’ın Mart 2022 de AB üyeliğine resmen başvurmasına neden oldu. Süreç birden hızlandı. Haziran 2022 de AB komisyonu bazı koşulların yerine getirilmesi kaydıyla Gürcistan’ın AB adayı olabileceğini açıkladı. Rusya hala durmuyordu. Bu defa Kasım 2023 de AB komisyonu Gürcistan’a adaylık sürecinin başlaması için yeni önerilerde bulundu. Batı Balkan ülkeleri ve Ukrayna ile birlikte üye adaylığı da akabinde Aralık 2023 de ilan edildi. Bu aslında Gürcistan’a ödül gibi gelse de, Rusya’ya verilen bir başka gözdağı, yeni bir “ayağını denk al. Karadeniz’i tamamen bir AB gölü haline getiririz.” mesajıydı. Ama üslubunca AB nin genişleme perspektifi olarak takdim edildi. Bu arada inandırıcı olmak için AB Komisyonu 1963 den beri 61, 1999 beri 25 yıldır aday olarak bekleyen Türkiye’yi de aday listesine koymayı ihmal etmedi. Gelinde samimiyete inanın!
Milliyetçi Damar mı? Rusya’yı Yatıştırma mı?
Aslında Gürcistan 2023 itibarı ile dünyanın en serbest 32. ekonomisi olarak biliniyor. Bu yabancı yatırımcı için iştah açıcı bir özellik. Enflasyon oranı AB ortalamasından düşük, yüzde 5 civarında. İşsizlik oranı yüzde 3 gibi düşük bir değerde. Ancak ekonomisinin neredeyse yüzde 78 ini oluşturan hizmet sektörlerinin henüz AB üyeliğine hazır olduğu söylenemez. Ayrıca Gürcistan AB tarafından istenen 12 kriterden sadece 3 Kopenhag kriterine uyum sağlamış durumda. AB ile imzalanan “Derin ve Kapsamlı Serbest Ticaret Anlaşması” Gürcistan için yeni ufuklar demek. Ama Rusya, Azerbaycan ve Çin ile yürüyen ticaretin ne kadarı ve ne kadar çabuk AB ye döner bilinmez. Tabii AB’nin asıl amacı Gürcistan’ı Rusya’dan koparmak. Avrupa Konseyi önünde halen Gürcistan bayrağının dalgalanması Gürcülerin yüzde 80 inin “biz Avrupalıyız” damarına şerbet, AB Konseyi’nin 2019 dan beri başkanı olan Charles Michel’in[2]“Gürcistan 2030 yılına kadar AB üyesi olur” demesi ise Gürcistan’a sıkışıp kaldığı coğrafyadan batıya kanat açma umudu. Tiflis’te de nereye baksanız AB bayrağı. Bu arada 2020 den beri Gürcistan ile pek ilgilenen Michel’in 2021 de buradaki siyasi krizin çözülmesine yaptığı katkı o zaman pek alkışlansa bile sürecin daha sonra dünyaya “gerçek bir Avrupa uzlaştırması”[3] olarak takdim edilmesi, Gürcistan’da tepki yarattı. Bu, vaat ettiği tüm imkânlara karşı, AB nin, bir üye adayının iç işlerine ve egemenlik haklarına müdahale olarak yankılandı. Bundan sonra çıkacak her siyasi sorunu, dışarıdan gelip Michel’ler mi çözecek sorusunu da düşündürdü. Şimdi gündemi işgal eden “Yabancı Ajan veya Yabancı Etkisi” yasa tasarısı bence biraz bunun ürünü. Ayrıca bu tasarıya karşı en büyük tepkinin Gürcistan’daki sivil toplum kuruluşlarından gelmesi, hem ülke içindeki milliyetçi duyarlılığı tetikledi, hem de bir anda sivil toplum kuruluşlarını mercek altına soktu. Şimdi Gürcistan’ın bu yasa ile sadece AB üyelik sürecinden değil, demokrasi çizgisinden sapacağından endişe ediliyor. Bu yasa ile her kuruluş ve herkes ajan olarak ilan edilebilir. Ama İberya kimliğini Avrupalı olarak tescil etmek isteyen eden Gürcistan, şimdi Kafkasya kimliği ile yetinecek mi sorusu Kafkasya’da yeni bir iç karışıklığın habercisiyse bu ancak Rusya’ya yarar. Bu kadar yakınken AB yolundan geri dönüş Gürcistan için kolay değil. Tabii “bu iş oldu-bitti” derken Gürcistan, artık Kopenhag kriterleri açısından iyice rayından çıkan ve sonunda ekonomik göstergelerinin de şirazesi bozulan Türkiye’nin kaderini paylaşıp yıllarca AB adayı olarak kalabilir.
Rüya Partisi ile AB Rüyasından Uyanmak
“Yabancı Ajan veya Etki Yasası” aslında geçen yıl da Gürcistan’ın gündemindeydi. Hükümet şiddetli tepkiler karşısında geri adım atmıştı. Ama bu defa haftalardır süren sokak gösterilerine rağmen taslak 14 Mayıs 2024 de Gürcistan Parlamentosundan baskın bir oyla geçti. Bu yasa ile mali yapısının yüzde 20 sini dış kaynaktan sağlayan kurumların bildirim mükellefiyeti e cezalandırılma riski ortaya çıktı. “Yabancı Ajan” yasasının hedefi sadece sivil toplum kuruluşları mı belli değil. Ya yabancı yatırım ortaklıklarını da kapsarsa, AB üyeliğinin ne anlamı kalacak? Bu yasa teklifi Rusya’nın etkisiyle(!) mi çıktı? Rusya müdahalesiyle mi parlamentodan geçti? Yoksa AB müzakerelerinin başlamasına 6 ay kalmışken egemenlik haklarıyla ilgili olarak galebe çalmaya başlayan yeni endişeler mi var? Süreç henüz tamamlanmış değil. Şimdi top, kendisi çifte vatandaş olan Cumhurbaşkanı Salome Zourabichvili’de. Gürcülerin nasılsa “yabancı ajan” olarak görmedikleri Bayan Zourabichvili[4] veto hakkını kullanarak, işi sürüncemeye sokacağını açıkladı. Dananın kuyruğu asıl sonbaharda kopacağa benzer. Çünkü eğer hükümet geri adım atmazsa yasanın yeniden parlamento gündemine gelmesi herhalde sonbaharı bulacak. Bu arada AB ile ilişkilerin seyri bu defa Brüksel’den esecek rüzgârın etkisine girecek. Yol üstünde belki aba üstünden sopa niteliğinde bazı AB yaptırımları yürürlüğe girecek. Bazı AB üyeleri Gürcü vatandaşlarının vizesiz seyahatlerine engel koyacak. Bu yılın sonunda Gürcistan’ın AB müzakereleri de başlayacaktı. Ama asıl şimdi Brüksel Tiflis’e “tasarı yasalaşırsa AB üyeliğini unutun” mesajı gönderiyor.
Şimdi aklıma takılan bazı sorular var: AB bu yeni genişleme dalgasını gerçekten istiyor mu? Yoksa Batı Balkan ülkeleri ile müzakerelere başlarken, Gürcistan’ın üyelik sürecini uzatma, AB nin de işine mi geliyor? Hala Gürcistan’ı kullanarak Rusya’yı dize getirebileceklerini mi sanıyorlar? Eğer Rüya Partisi ve ana muhalefet söylendiği gibi AB yanlısı ise bu yasa tasarısı nereden çıktı? Yasayı gerçekten Rusya telkin etmiş olabilir mi? Tabii Gürcistan’da henüz yasa taslaklarını bir torbaya koymayı öğrenmemişler. Şimdi Türkiye bir Dokuzuncu Yargı Paketine veya Torbasına hazırlanıyor. O torbada acaba Gürcistan’dan mülhem bir “Yabancı Ajan veya Etki Yasa Taslağı” var mı? Eğer varsa AB nin Türkiye’yi artık aday listesinden çıkarması gerekir ki hem bir rüya, hem de bir riya sona ersin.
[1] Brexit ile ayrılsa bile Gürcistan’a 2016 de verilen bu ayrıcalık Birleşik Krallıkta da hala geçerli.
[2] Michel önce Ocak 2024 de önce bu görevden ayrılacağını ve 2024 AB Parlamentosu seçimlerine katılacağını, sonra hemen başladığı işleri tamamlayacağını açıkladı. Michel’in ikinci dönemi zaten 2024 de doluyor. O zaman bu tamamlanacak görev Gürcistan ile mi ilgili?
[3] ‘Truly European way of resolving crisis’: foreign diplomats welcome agreement reached between political parties in Georgia (April, 2021), https://agenda.ge/en/news/2021/1043#gsc.tab=0
[4] Paris’te doğup, Fransa’da eğitim görmüş. Fransız Dışişlerinde çalışmış. Bir ara Fransa’nın Tiflis Büyükelçisi olarak görev yapmış.
