Mondros Mütarekesi’nin 30 Ekim 1918’de imzalanmasından sonra İzmir Yunanlar, Adana Fransızlar, Antalya ve Konya İtalyanlar tarafından işgal edildi. Urfa, Maraş, Antep, Merzifon ve Samsun’a İngiliz askerleri çıktı, İngiliz Donanması 13 Kasım 1918’de İstanbul önlerine demir attı.
Vatan toprağını korumak için yıllarını cephelerde geçiren, Yıldırım Orduları Grup Komutanlığından 3 Kasım 1918’de İstanbul’a dönen Mustafa Kemal, altı ay kaldığı İstanbul’da kurtuluş planları yaptı.
Samsun ve çevresindeki Rumlar, 17-18 Mart 1919 tarihinde Samsun’a asker çıkaran İngilizleri de arkalarına alarak, yaptıkları çete baskınlarıyla kargaşa çıkararak, Mondros Ateşkes Antlaşması’nın 7. maddesi gereği bölgeyi İtilaf Devletlerinin işgaline açmak istiyordu.
Rumların bu oyunlarına karşı Türk halkı kendini savunmak için teşkilatlanmaya, can ve mal güvenliklerini korumaya çalışınca bundan endişe duyan İngiliz Yüksek Komiserliği ve Karadeniz Ordusu Başkumandanlığı, 21 Nisan 1919’da İstanbul Hükümetine bir nota vererek, bölgedeki gerilimin yatıştırılmasını, Rumlara karşı yapılan sözde saldırıların önlenmesini istedi.
Bölgede asayişi sağlaması için 9. Ordu Müfettişi olarak görevlendirilen Mustafa Kemal, İzmir’in işgal edildiği 15 Mayıs 1919’un ertesi günü, Bandırma Vapuru ile yola çıktı.
Mustafa Kemal ve arkadaşları, Samsun’a ilk adımlarını Reji İskelesi’nden attı. Birinci Dünya Savaşı’nda Ruslar tarafından kentin bütün iskeleleri bombalanmış ancak bir tek Fransızlara ait Reji (Tekel idaresi) İskelesi sağlam kalmıştı. Fransızlar o dönemde Samsun’da kurulu bir fabrikada sigara üretiyordu, iskelenin adı bu nedenle Tütün İskelesi olarak da geçiyordu.
Atatürk’ün Samsun’a gelişi, İngilizlerde tedirginlik oluşturdu. Samsun’da 6 gün kalan Mustafa Kemal Atatürk, 25 Mayıs’ta Havza’ya geçti.
Kurtuluş’a giden yolda Mustafa Kemal Atatürk’ün ikinci durağı Havza oldu. İlk miting de Havza’da yapıldı. Mustafa Kemal Paşa’nın talimatıyla gerçekleştirilen mitingde, İzmir’in işgali protesto edildi.
Bir sonraki durağı Amasya olacak Mustafa Kemal, 18 gün boyunca Havza’da Milli Mücadele için önemli adımlar attı.
Havza’daki hareketlilikten haberdar olan İngilizlerin yaptığı baskı ile Atatürk, Dokuzuncu Ordu Müfettişliği görevinden alındı. Mustafa Kemal Atatürk, Havzalılara sivil olarak veda etti.
Gazi Mustafa Kemal ve silah arkadaşlarının Samsun’a çıkarak yaktığı Milli Mücadele meşalesi sırasıyla Amasya, Erzurum ve Sivas’ta da yakılarak tüm yurda yayıldı. Milli Mücadele sonunda 29 Ekim 1923’te kurulan Türkiye Cumhuriyeti, bu yıl 100. yaşına giriyor.
