Hülya Özmen
TBMM Deprem Araştırma Komisyonu’nun tamamlanan taslak raporuna CHP, Anayasal düzenlemeler ve yönetmelik değişikliklerine dikkat çektiği “Türkiye’de Afetlere Hazırlık Amaçlı Kanun Ve Yönetmelik Düzenleme Önerilerinin’ yer aldığı 36 sayfalık Ek görüş sundu. CHP’nin yasal ve yönetmelik düzeyinde yapılacak değişikliklerle ilgili 13 maddelik önerileri arasında, ‘Anayasa’da kesin bir hükümle imar affı ve barışı yasaklanmalıdır’, ‘Afetlerde Devletin Ödev ve Sorumluğu Anayasa’da tarif edilmelidir’, ‘Afet Ve Şehircilik Bakanlığı Kurulmalıdır’, ‘Yapı Güvence Sistemleri Kanunu Çıkartılmalı’, ‘İstanbul’un Depreme Hazırlık Süreci İçin “İstanbul Yasası” gibi hedef odaklı başlıklar bulunuyor.
TBMM Kahramanmaraş Merkezli Depremlerin Sonuçlarının Tüm Yönleriyle Araştırılması, Depreme Dirençli Yapı Stokunun Oluşturulması ve Kentsel Dönüşüm Uygulamalarının Etkinliğinin Artırılması İçin Alınması Gereken Tedbirlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Başkanlığı’na, CHP’li Komisyon Üyeleri İstanbul Milletvekili Gökan Zeybek, Adana Milletvekili Müzeyyen Şevkin, Elazığ Milletvekili Gürsel Erol, Hatay Milletvekili Suzan Şahin, Muğla Milletvekili Mürsel Alban imzasıyla hazırlanan 36 sayfalık Ek görüş sunuldu. CHP’nin kapsamlı raporundan bazı bölümler şöyle:
TÜRKİYE’DE AFETLERE HAZIRLIK AMAÇLI KANUN VE YÖNETMELİK DÜZENLEME ÖNERİLERİ
Türkiye’nin idari mevzuat sisteminde afetlerle ilgili hüküm düzenlemelerin yenilenmesi amacıyla önerdiğimiz değişiklikler aşağıda sıralanmaktadır.
1.ANAYASA’da düzenlemelere ihtiyacımız vardır.
İmar Affı ve İmar Barışı Uygulamaları Anayasayla yasaklanmalıdır.
•Anayasa’da kesin bir hükümle imar affı ve barışı yasaklanmalıdır.
Afetlerde Devletin Ödev ve Sorumluğu Anayasa’da tarif edilmelidir.
•Afetlere karşı önlem alma ve afet sonrası yardım ve yeniden yapılanma süreçlerinde devletin ödev ve sorumluluklarını tarif edecek nitelikte Anayasa’da düzenleme yapılmalıdır.
2.AFET VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI KURULMALDIR.
Türkiye’nin depreme hazırlık süreci, Türkiye’nin milli menfaatleri bakımından özel bir kapsamda ele alınmalıdır.
Bu kapsamda;
•Bölge Deprem Konseyleri kurulmalıdır. Başta Afet Riskli bölgeler olmak üzere, tüm bölgelerin Bütünleşik Afet Haritaları bu konsey tarafından uygun görülerek onaylanmalıdır.
Bölge ve Kent ölçeğinde, “Bütünleşik Afet Haritaları” bu konseylerin önerisiyle ulusal düzeyde onaylanmalı ve yürürlük kazanmalıdır.
Bölge ve Kent ölçeğinde, “Afete Maruz ve Afet Riskli Alanlar” bu konseylerin önerisiyle ulusal düzeyde onaylanmalı ve yürürlük kazanmalıdır.
•Bölge ve Kent ölçeğinde, Afet Risk Azaltımı Eylem Programı hazırlanmalıdır. Kurumlar arası eşgüdüm ve işbirliği konuları bu eylem programıyla tarif edilmelidir.
3.YAPI GÜVENCE SİSTEMLERİ KANUNU çıkartılmalıdır.
Yapı güvence sistemleri çeşitlendirilmelidir. Yapım sigortaları, afet sigortaları ve afet bonosu uygulamaları başlatılmalıdır.
4.İMAR KANUNU’ nda değişikliklere ihtiyaç vardır.
İmar Kanunu çağın ve tekniğin güncel ihtiyaçlarına uygun olarak ivedilikle yenilenmelidir.
•İmar Kanunu afetlere ve iklim değişikliği koşullarına göre yapılı çevrenin, ulaşım sistemlerinin, kentsel altyapı ve üstyapıların dirençliliğini arttıracak nitelikte yeni bir ufukla yenilenmelidir.
•İmar planları hazırlanırken kentsel altyapıların ve ulaşım sistemlerinin planlanması birlikte ve eşgüdümle yürütülmelidir.
•İmar Kanunu’nda Denetim Sistemi bütüncül olarak yapılanmalıdır. Sadece yapı denetimiyle değil; plan ve imar denetimi de uygulamanın içinde olmalıdır.
•Denetimsiz yapılaşmaya cezai müeyyideler arttırılmalıdır.
Türk Ceza Kanunu ve İmar Kanunu’nda, bir yapının herhangi bir sebeple yıkılması durumunda, Projelendirilmesinden, Yapımından ve Denetiminden sorumluların yapımın yıkılmasında yaralanma ve ölüm durumlarına göre alacakları cezaların arttırılmasına yönelik düzenlemeler yapılmalıdır.
•1999 yılından önce yapılan ve hâlâ yürürlükte olan imar planları, güncel jeolojik -jeoteknik etütlere göre revize edilmelidir.
•İstanbul başta olmak üzere afet riski olan tüm kentlerde orta ve büyük ölçekli yatırım ve yapılaşmalar için “Kentsel Afet ve Risk Etki Değerlendirmesi” yapılarak buna ilişkin bir yönetmelik düzenlenmelidir.
•Toplanma Alanları, Geçici Barınma Alanları ve 1. Derece Tahliye Koridorları imar planlarına işlenmelidir. Bunlarla ilgili plan değişikliği yapılması yasaklanmalıdır.
•Tüm yapıların deprem güvenlik sertifikası (yapı kimlik kartı) belediyelerce çıkarılmalı, yapı üzerinde ve dijital ortamda açık veri olarak sunulmalıdır.
•Tek yapı ölçeğindeki deformasyonlar, ilçe ve büyükşehir belediyelerince şikâyete gerek kalmaksızın iskândan bir yıl sonra ve sonrasında periyodik olarak beş yılda bir denetlenmelidir.
•Yapılardaki tüm tadilat işleri (yapı statiğine müdahale edilme riski olan) ruhsata tâbi olmalıdır. Tadilat işleri İlçe belediyelerince denetlenip tadilat sonrası uygunluk verilmeden faaliyete geçilmemelidir.
•Bina yapımı ve tadilat işlerinde görev alan her tür usta, ustabaşı ve işçi yapı statiği ve statik bütünlüğüne yönelik temel eğitimden geçirilerek yeterlilik belgesi almalıdır. Bu belgeyi aldıktan sonra faaliyet gösterebilmelidir.
•Sadece mimari projeye göre değil, statik projeye göre de ruhsat ve eklerine aykırı imalatlar için tutanak tutulması zorunlu hale getirilmelidir. Taşıyıcı sisteme yönelik her türlü izinsiz müdahaleler ruhsat ve eklerine aykırılık kapsamına alınmalıdır.
•Yapı denetimi kuruluşları büyükşehir belediyelerince periyodik olarak denetlenmelidir.
•Zemin Katında ticari işletme bulunan tüm yapılar, yapı güvenliği açısından her yıl bağlı oldukları ilçe belediyelerince denetlenmelidir. Deprem Güvenliği Belgesi olmayan ticari işletmelere çalışma izni verilmemelidir.
•Belediyelerde, nüfusu ile orantılı şekilde (öneri; nüfusu 20 bin ve üzeri) jeofizik mühendisi, jeoloji mühendisi, mimar, şehir plancısı, inşaat mühendisi ve harita mühendisi çalıştırma zorunluluğu getirilmelidir.
•Müteahhitlerin mesleki yeterliliklerine ilişkin yasal düzenlemede yetkinliği ve sorumluluğu geliştiren bir çerçeve tanımlanmalıdır. Müteahhitlik Karnesinin kiralanması yasaklanmalıdır.
•Hazır beton firmalarının, üretim yeri ve üretim yerinden şantiyeye kadarki ikmal hatlarında araç bazında kontrolleri için ilave düzenlemeler yapılmalıdır.
•Mesleki denetim yetkisi, geçmişte olduğu gibi tekrar Meslek Odalarına verilmelidir.
•İmar Planlarının yapım ve özellikle değiştirilmesine ilişkin esaslar, kamu yararı ilkesi çerçevesinde yeniden ele alınmalıdır.
•Sayıştay’ın periyodik denetimlerinde kentsel imar rantlarına ilişkin özel ihtisas denetimi uygulaması başlatması sağlanmalıdır.
5.ÇATILARLA İLGİLİ YÖNETMELİK REVİZYON ÖNERİLERİMİZ
•6306 sayılı Yasa kapsamında riskli yapı tespit edilen binaların yenilenmesinde bu binaların çatı alanları için yeni düzenleme ihtiyacı doğmakta, eski binanın çatı alanını yeni binada bağımsız birim ya da birimler olarak kullanılabilmesine imkân verecek düzenlemeler yapılmalıdır.
6.İMAR YÖNETMELİĞİ REVİZYON ÖNERİLERİMİZ
•100 adetten fazla bağımsız bölüm bulunan veya 2000 m² den büyük parsellerde deprem konteyneri konulması zorunlu kılınmalıdır.
•Asma kat düzenlemesi kaldırılmalıdır.
•Çıkmalar sınırlandırılmalı ve 5 kata kadar yapılarda en fazla 1 metre çıkma yapılabilmelidir.
•2 kattan fazla katı olan yapılarda bodrum katı zorunlu tutulmalıdır.
•Deprem Toplanma Alanı, meydan ve park olarak belirlenmiş alanlarda tuvalet, kanalizasyon, fosseptik, temiz su vb. temel ihtiyaçların altyapı imalatlarının tesis edilmesi zorunlu kılınmalıdır.
•12 Ağustos 2001 tarihinden önce yapılmış olan yapıların Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği şartlarına uygun hale getirilmemiş olanlarına yapı kullanma izin belgesi verilmemelidir.
•Dükkân, işyeri vb. kullanımların birleştirilmesi veya ayrılması gibi yapının taşıyıcı sistemini etkileyen her türlü imalat yapı ruhsatına tâbi tutulacak ve tadilat ruhsatı düzenlemesi zorunlu olmalıdır.
•Yapı kullanma izni verilen yapıların her 5 yılda bir ruhsat ve eklerine uygunluğu Bakanlıkça belirlenen usul ve esaslar çevresinde denetlenir hükmü getirilmelidir.
7.İSTANBUL’UN DEPREME HAZIRLIK SÜRECİ İÇİN “İSTANBUL YASASI” GEREKMEKTEDİR.
İstanbul’un depreme hazırlık sürecinde merkezi ve mahalli idarelerin işbirliğini arttırmak, etkin bir yetki ve sorumluluk paylaşımı yapmak üzere İstanbul Deprem Risklerinin Azaltımı Yasası yürürlüğe konmalıdır.
Bu yasa kapsamında Büyükşehir ve İlçe Belediyeleri’ne verilmesini önerdiğimiz yetkiler aşağıda sıralanmaktadır.
•Yenilenecek yönetmeliklerle Riskli Bina Tespit ve İlan Etme Yetkisi
•Proje Müellifleri Sicil Düzenleme Yetkisi
•Afete Maruz Alan ve Afet Riskli Alanların Nazım ve Uygulama Planları ile Kentsel Dönüşüm ve Kentsel Yenileme Hazırlama Yetkisi
•Afete Maruz ve Afet Riskli Alanlarda Kentsel Tasarım Projesi, Hak Sahipliği, Uzlaşma ve Tahliye Yönetimi Yetkisi
•İhtilaflı durumlarda Acil Kamu Yararı kapsamında resen uygulama ve idari işlem yetkisi; acil kamulaştırma, genişletilmiş şufa ve rüçhan hakları uygulama yetkisi
•Uyuşmazlıkların çözümü amaçlı Arabulucu ve Tahkim Düzenleme Yetkisi
•Hatalı ve Aykırı Yapım Uygulamalarına ve Uyumsuz Kullanımlara İdari ve Para Cezası Yetkisi
•Sosyal Konut Uygulamaları amacıyla Değerli Kağıt İhracı Yetkisi ile Konut Gelir Hesabı Uygulama Yetkisi
•Dönüşüm Alanlarında Değerleme Yapma ve Değer Karşılığı Kıymetli Kağıt Düzenleme Yetkisi
Bakanlıkların Yetki ve Sorumluluklarına ilişkin önerilerimiz;
•Büyükşehir ve İlçe Belediyeleri İmar ve Şehircilik Birimleri ile ÇŞİDB, UAB, TOKİ, Sanayi ve Teknoloji Geliştirme Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı birimlerinin İstanbul Planlama Otoritesi altında birleştirilmesi
•İstanbul’un Altyapı ve Ulaşım Sistemleri ve Lojistik Ağlarının, Üretim Alanları ve Doğal Kaynaklarının Uzun Devreli Gelişim Stratejilerini Yayınlama ve Yatırım Programlarının Hazırlanması Yetkisi (ÇŞİDB, UAB),
•Belediyelerin depreme hazırlık kapsamında geliştireceği fizikî ve sektörel plan ve projeleri onaylayarak, uygulamalarını kolaylaştıracak izinleri düzenlemek ve uygulama sürecine nezaret etmelidir.
8.YAPI GÜÇLENDİRME YÖNETMELİĞİ REVİZYON ÖNERİLERİMİZ
•Yapının tamamı kaçaksa ve mühendislik hizmeti almamışsa güçlendirme şartı getirilmelidir.
•Yapı kayıt belgesi (yapı statiği açısından risk taşımayan nedenlerden dolayı belge alanlar hariç) alanlar da dahil olmak üzere tüm ruhsatsız yapılar, güçlendirme yapmamaları durumunda ilgili belediyesince yıkılmalıdır.
•Yönetmelik esaslarına göre riskli olduğu belirlenmiş olup güçlendirilmesi mümkün olan yapılar için talep edilmesi durumunda güçlendirme izni verilmelidir.
•Yapının tamamı veya bir kısmı imar planlarında donatı alanlarında bulunan riskli yapılara güçlendirme izni verilmemelidir.
•Güçlendirme hesap ve projeleri Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği ve ilgili standartlara uygun olarak statik proje müellifince hazırlanmalıdır.
•Güçlendirme imalâtlarının kontrolü yapı denetim kuruluşlarınca yapılmalıdır.
•Güçlendirme izni alan yapılar çıkartılmalı, İstanbul Bina Kontrol ve Muayene Esasları doğrultusunda ilgili idaresince 2 yılda bir kontrol edilmelidir.
•Güçlendirilecek yapı belediye, hazine vb. kamu kurum ve kuruluşlarının mülkiyetindeki taşınmazlar üzerinde olması durumunda, taşınmaz satın alınmadan güçlendirme izni verilmemelidir.
9.BİNA MUAYENE VE KONTROL ESASLARINA İLİŞKİN ÖNERİLERİMİZ
•Hızlı bina taraması, riskli yapı analizinden önceki aşama olarak yönetmeliğe girmeli, tüm yapı stokunun depreme karşı kırılganlığı bu yöntemle tespit edilerek riskli yapı analizine sevki uygun görülenler için 6306 sayılı Kanunun hükümleri uygulanması esas olmalıdır.
•İstanbul’daki tüm yapıların 5 yılda bir kontrol edilmesine ilişkin usul ve esaslar belirlenmelidir.
•Kontrolü yapılan binalara Muayene ve Kontrol Sertifikası hazırlanmalı, bina girişlerinde asılmalıdır.
•Kontrolü sonrasında riskli olduğu tespit edilen ve acilen güçlendirilmesi gereken binaların Muayene ve Kontrol Sertifikasına sarı etiket yapıştırılmalıdır.
10.AFET YASASI YENİLENMELİDİR, İLGİLİ YÖNETMELİKLER ÇEŞİTLENDİRİLMELİDİR.
•6306 sayılı Afet Riskli Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Yasa’da Bakanlığa verilen yetkiler büyükşehir belediyelerine de tanınmalıdır.
•Afet İmar Yüksek Kurulu Yönetmeliği hazırlanmalıdır.
Afet İmar Yüksek Kurulu oluşturulmalıdır. Riskli Alanların ilanı siyasi kararla değil, bilimsel ve teknik kurallarla belirlenmelidir.
Afet İmar Yüksek Kurulu kuruluş ve çalışma esasları yönetmelikle belirlenmelidir.
Bütünleşik Afet Haritaları temel alınarak Afet İmar Kurulu tarafından ilan edilecek Afete Maruz Alanlar ile Afet Riskli Alanlardaki taşınmazların konu olacağı yasal ve idari çerçeveler yine ilan sırasında Afet İmar Yüksek Kurulu tarafından belirlenmelidir.
•Bütünleşik Afet Haritaları Yönetmeliği hazırlanmalıdır.
Bütünleşik Afet Haritaları (1/250 000, 1/100 000, 1/25 000 ölçekli) hazırlanarak afete maruz alan ve afet riskli alanlarda taşınmazlarla ilgili idari tedbirler sistemi güçlendirilmelidir. Bütünleşik Afet Haritaları Hazırlanışı ve Onaylarına İlişkin Esas ve Usuller bir yönetmelikle tarif edilmelidir.
•Afet Riskli Alanlar Uygulama Yönetmeliği Hazırlanmalıdır. Riskli Alanlarda Kademelenme ve Öncelikle Sistemi başlatılmalıdır.
Afete Maruz Alanlar içinde afet risk derecesine göre kademelenmiş birinci derece, ikinci derece ve üçüncü derece riskli alanlar için farklılaşan içerik ve kapsamda önlemlerin ve izlenecek süreçler, Afet Riskli Alanlar Uygulama Yönetmeliği kapsamında tarif edilmelidir.
Riskli Alanlarda bir kademelenmeye giderek uygulama sürecinde kamu kaynaklarının aciliyet arz eden durum ve koşullara yönlendirilmesi sağlanmalıdır.
•Ulusal Afet Eylem Fonu Yönetmeliği hazırlanmalıdır.
Türkiye genelinde ilan edilecek afete maruz ve afet riskli alanlarda yapılacak risk azalttım uygulamaların finansmanı Ulusal Afet Fonu’ndan karşılanmalıdır.
Ulusal Afet Fonu sadece depremden zarar gören 11 ili kapsamamalı ve tüm deprem riski taşıyan illeri kapsayacak şekilde genişletilmelidir.
Fonun gelirleri merkezi bütçe yanısıra reasürans ve sigorta temelli kaynak havuzları, gayrimenkul yatırım fonları, emeklilik ve sigorta fonları olup, dönüşüm ve yenileme projelerine sağlanacak kredilerin, afet bonolarının geri dönüşleri de olmalıdır.
Fonun oluşumu, yönetimi, kaynak geliştirme ve yatırım esasları bir yönetmelikle belirlenmelidir.
11.AFETE MARUZ KALAN VEYA AFET RİSKİ TAŞIYAN YAPILAR İÇİN TASARRUFLAR SİSTEMİ OLUŞTURULMALIDIR.
Belediye Yasası, Kat Mülkiyeti Yasası, Medeni Kanun, İmar Kanunu ve Afet Riskli Alanların Dönüşümü Kanunu’nda öngördüğümüz düzenlemeler;
Afete maruz alanlarda bulunan taşınmazların taşınması ve yenilenmesi veya işlev değişikliği durumuna göre kamunun farklı tasarruflar geliştirebilmesi için yeni araçlar tanımlanmalıdır.
Bu bakımdan;
•Süreli ve süresiz vergi muafiyetleri,
•Emlak vergisi uygulamalarında çeşitlenmeler ve istisna uygulama,
•Tapuya tescil, alım satımlarda ve el değişimlerinde belediyelere bilgi paylaşımı,
•Belediyelere şufa ve rüçhan hakları sağlanması,
•Kira ve diğer sosyal yardımların uygulaması,
•Afet bonosu uygulamaları ile afet fonundan sağlanacak kredi düzenlemeleri ile geri ödeme seçenekleri,
•Belediyelerin bu alanlarda taşınmaz ortaklıkları kurarak uygulama sürecini etkinleştirmesi hakkında düzenlemeler
•“Acele kamulaştırma” ve “resen uygulama” imkânları
•Malikler arası uyuşmazlıkların giderilmesinde arabuluculuk ve tahkim düzenlemeleri diğer yasalar içinde eşgüdümle yapılmalıdır.
12.5393 SAYILI BELEDİYE YASASI 69. MADDE’DE VE BU MADDEYE BAĞLI OLARAK ÇIKARILACAK YÖNETMELİK VEYA YÖNETMELİKLERDE AŞAĞIDAKİ DÜZENLEMELER YAPILMALIDIR.
•Belediyelerin kiralık konut arzı yapma yetkileri genişletilmeli, bunun için arsa stoku ve mali güçleri arttırılmak üzere Belediye Yasası’nda ve Belediye Gelirleri Yasası’nda düzenleme yapılmalıdır.
•TOKİ ile Maliye ve Hazine Bakanlığı’nın Belediyelere kiralık konut arzı yapmak üzere kamu taşınmazları devri yapmaları için özel yönetmelik çıkarılmalıdır.
•Belediye tasarrufundaki arsalarda kiralık konut arzı yapmakla sorumlu konut birlikleri, konut sandıkları ve konut kooperatifleri kurmak üzere belediye iştiraklerine yetki tanınmalı, kredi kullanma ve kullanma usulleri ve esasları hakkında yönetmelik oluşturulmalıdır.
•Kiralık Konutlarda kira üst limitleri düzenlemesi yapmak üzere Büyükşehir Belediyeleri yetkilendirilmelidir.
•Belediyeler Kira Yardım Yönetmeliği çıkarılmalıdır. Kira yardımı değeri belirlenirken asgari ücret baz alınmalı, yıllık artış oranları asgari ücret artışı ile doğru orantılı olmalıdır. Sosyal hizmet kapsamında kira yardımı yapmak üzere belediyelerin uygulama ve bütçe kapasiteleri arttırılmalıdır.
13.TMMOB YASASI YENİLENMELİDİR.
Mesleki yeterlilik ve yetkinlik kurumsallaşması başlatılmalıdır.
Mimar, mühendis ve şehir plancılarının meslek yaşamlarında mesleki yeterlilikleri ve yetkinliklerinin güncel kalması, belirli akreditasyonlarla mesleki yetkinliklerini kanıtlayabilmelerine yönelik bir uygulama hayata geçirilmelidir.
Mesleki sorumluluk sigortası uygulaması hayata geçirilmelidir.
Üniversitelerin ilgili bölümlerinde Türkiye genelinde ilk 150 bin’e giremeyen öğrencilerin bu bölümlere girişi sınırlandırılmalıdır.
