2002’de 130 milyar dolar borcu olan bir ülke idik. 22 yılda yaklaşık 2 trilyon lira vergi toplandı, 70 milyar dolarlık mal satıldı ve neticede 500 milyar dolar borçlu bir ülke olduk. Nasıl bir borçsa, ödedikçe artı.
Türkiye’nin toplam dış borcu, 2024’ün ikinci çeyreği sonunda 512 milyar dolara çıktı. Dış borcun 232.8 milyar doları kısa vadeli.
512 milyarlık borcun 210.7 milyarı kamuya ait. Merkez Bankası’nın borcu 44.7 milyar, özel sektörün borcu ise 256.6 milyar dolar düzeyinde.
Dış borç stoku 2000 yılı sonunda 118.6 milyar dolar düzeyinde bulunuyordu. Borç stoku, yaklaşık çeyrek yüzyıl sonra bu yılın ikinci çeyreği sonunda 512 milyar dolara yükselirken 393 milyar dolarlık artış kaydetti.
2000 yılında dış borcun GSYİH’ye oranı yüzde 43.4 düzeyindeydi. Bu yılın ikinci çeyreğindeki oran ise yüzde 42.6. Çeyrek yüzyıl ortalaması yüzde 45-46 düzeyinde.
Dış borç çeyrek yüzyılda 393 milyar dolar arttı. Borcun gerçek büyüklüğünü ve ekonomi için ne ölçüde yük oluşturduğunu, GSYİH ile kıyaslamak suretiyle görüyoruz.
Soru basit; Türkiye bu kadar dış borcu ne yaptı, nerede kullandı? Örneğin sanayi üretimi bu çeyrek yüzyılda ne kadar arttı? Verilere göre yirmi beş yıllık artış sadece yüzde 204.
O zaman bir kez daha soralım: “Türkiye, yirmi beş yılda borcuna eklediği yaklaşık 400 milyar doları ne yaptı?” Otoyollar yaptı diyenler olacaktır mutlaka. Bir süre önce, Çin’de yapılan Dünyanın en uzun otobanının 2534 km. olduğu ve 2,5 milyar dolara bitirildiği İngiliz medyasına yansımıştı. Bizde yapılan 465 km. kuzey marmara otobanının 8 milyar dolara mal olduğu düşünülürse, Çin’de otoyolun km maliyeti 1 milyon dolar iken bizde otoyolun km maliyetinin 17 milyon dolar olduğu ve bizim dünyanın en pahalı otoyollarını inşa ettiğimiz sonucu ortaya çıkacaktır.
Son yıllarda yaşanan borç hareketi fazlasıyla dikkat çekici. Bu yılın ikinci çeyreğinden geriye doğru bir yıllık dönemde kamunun dış borcu 16.4 milyar dolar, özel sektörün borcu da 21 milyar dolar artış kaydetti.
2019 seçimlerinden hemen önce başlayıp, bu yılın ikinci çeyreğine uzayan dönem. Bu dönemde kamunun borcu 67.5 milyar dolar artmış. Merkez Bankası’nın borcunda ise 38.8 milyar dolar artış olmuş. Özel sektörün borcu 20.6 milyar dolar azalmış. Son 6 yılda, toplam borçta 85.6 milyar dolarlık artış var. Merkez bankası borcu 2016 yılında 1.1 milyar dolara kadar düşmüş iken, 2018’de 8,5 milyara, 2019’da keskin bir yükselişle 21,3 milyara yükseldi. Merkez Bankası’nın şu anki borcu 44,7 milyar dolar.
AB’de 1992 yılında Maastricht Anlaşması ile Ekonomik ve Para Birliği’ne katılmak isteyen ülkeler için kamu borç stoku / GSYİH oranı yüzde 60 ile sınırlandırılmıştır. Türkiye ekonomisinde bu oran, 2020 yılında yüzde 59,7’ye kadar yükseldi, 2022 sonuna kadar 50’nin altına düşmedi. O dönemde yaşanan borç bulamama, yüksek faiz gibi olumsuzların nedenlerinden birisi de bu mali verilerdi.
