Necmi ÇELİK
Dış ticaret ve lojistik sektörünü yakından ilgilendiren navlun piyasaları oynak seyrini korurken, 2024 yılının geride kalan bölümünde de ekonomi dışı faktörlerin navlunlar üzerindeki etkisini sürdürmesi bekleniyor.
Savaşların yanı sıra Kızıldeniz dünya krizi ticaretini olumsuz etkilerken, ihracattaki düşüşün de navlun fiyatlarını aşağı yönlü zorlayan bir eğilime yol açtığı belirtiliyor. Deniz navlunları ile kara navlunları da bölgelere ve konjonktürel gelişmelere bağlı olarak düşüş ve yükseliş şeklinde kendini gösteriyor.
Yüzde 150 artışlar yaşandı
Talay Logistics Deniz Yolu Taşımaları Genel Müdür Yardımcısı Deniz Dinçer Memiş, geçen yıl aralık ayı ortasında Kızıldeniz’de başlayan krizin bu denli uzun süreceğini ve global etkilerinin bu denli ciddi olacağını başlangıçta kimsenin tahmin edemediğini söyledi.
Memiş, “Pandemi sonrası özellikle konteyner taşımacılığının amiral rotalarından Uzak Doğu çıkışlı Akdeniz ve Kuzey Avrupa navlunlarının 1.500-2 bin dolar bandında sıkışmıştı. Ancak aralık ortasından itibaren global oyuncuların Süveyş Kanalı’nı baypas ederek Ümit Burnu rotasında hareket etmesiyle birlikte, bir anda navlunların yüzde 100-150 artışla 5 bin dolarları zorladığını gördük. Tabii ki bu ani reaksiyon sonrasında arz ve talebin oturmaya başlaması, navlunları bir miktar aşağı çekti.
Ancak yine de bir önceki yılın ortalamasına bakıldığında yine de limandan limana artış yüzde 100’ün üzerinde seyretti” dedi. Hem tedarik zincirinin aksamaması hem de alternatif üretebilmek adına, Süveyş geçişli armatörlerin de oyuna girmesinin, eş zamanlı olumlu ya da olumsuz sonuçlarının olduğunu dile getiren Memiş, “Hatta içinde bulunduğumuz ayda sıkışıklık ve alokasyon sorunları nedeniyle bir önceki aya göre dahi yüzde 25’lik bir artış yaşandı” ifadelerini kullandı.
Siyasi riskler endişe verici
Sadece Süveyş kanalı değil, bunun yanında kanalın kullanılmadığı rotalarda da ocak ayında ani bir fiyat artışı görüldüğünü vurgulayan Memiş sözlerini şöyle sürdürdü: “Türkiye çıkışlı yükleri incelediğimizde ise temelden Süveyş Kanalı geçilen destinasyonlar ve diğerleri olarak ayırmamız gerekiyor. Yüzdelik oranda artış kanalın kullanıldığı rotalardan özellikle düşük birim navlun ile sefer yapılan Orta Doğu / Orta Doğu Afrika destinasyonlarında hissedildi ve ocak ayında artış yüzde 350-400’leri buldu.
Şubat ayı ile birlikte Süveyş geçişli servislerde navlun fiyatları bir önceki aya göre bir miktar geri gelse de yılbaşına göre artış yine de yüzde 250’lerde seyretti. Bu durum özellikle satışlarını yapmış olan ihracatçılar için zorlayıcı oldu. 2024 yılının kalanında özellikle ana ticaret rotaları üzerinde bulunan siyası durum ve karışıklıklar ile savaş ihtimal ve riskleri yine navlun üzerindeki en büyük faktör olacak gibi görünüyor.”
Batu Logistics Genel Müdürü Efe Göktuna ise son dönemde ihracat hacimlerindeki düşüşün, kara yolu taşımacılığında ithalat navlunlarını olumsuz etkilediğini kaydetti. Göktuna, “Gerek kapasite yönetimi gerek gidiş-dönüş hacimleri de bu tablodan olumsuz etkileniyor. İhracat kapasite düşüşü, ihracat navlunlarının özellikle Batı Avrupa rotalarında düşmesine sebep oluyor.
Büyük ithalat volümleri, bu olumsuz tablodan hayli etkilendi ve maliyetler yükseldi. Ayrıca son 1 yılda yol vergileri ve genel maliyetlerdeki artış, bu tablonun etkilerini daha da yükseltiyor. İhracat hacmi düşmesine rağmen genel giderlerin yükselmesi, kara yolu taşımacıları açısından sorunlara yol açıyor” diye konuştu.
Deniz yolunda ise özellikle son dönemde Süveyş Kanalı kaynaklı problemler nedeniyle oluşturulan alternatif rotaların, yükselen navlun maliyetleri ve transit süreler nedeniyle hem taşımacılık firmalarını hem de ticaret yapan firmaları zorladığını belirten Göktuna, “Global etkilerin yanı sıra ihracattaki düşüş, tüm nakliye modellerinde büyük bir sıkıntı olarak karşımıza çıkıyor” şeklinde konuştu. Ares Logistics Strateji ve İş Geliştirme Direktörü Yiğit Şenbağ da son dönemde yatırım maliyetleri, yakıt, yol ücretleri gibi sabit giderlerin yükseldiğini söyledi. Şenbağ, “Navlun fiyatları düşünce lojistik firmalarının sıkıntısı arttı” dedi.
Denizde düşüş,karada artışlar olabilir
UTİKAD Karayolu Çalışma Grubu Başkanı Cumhur Erzurumluoğlu, küresel ölçekte, 2024 yılında deniz navlun piyasalarında arz fazlası ve talep düşüklüğünün yaşandığını ifade etti. Erzurumluoğlu şöyle devam etti: “Deniz taşımacılığında 2024’te 3 milyon TEU yeni kapasitenin piyasaya girmesi bekleniyor, bu da aşırı kapasite sorununa yol açabilir ve fiyatların düşük seyretmesine neden olabilir. Kara taşımacılığı piyasalarında ise (nearshoring) trendleri nedeniyle kapasite sıkışıklıkları yaşanıyor.
Bu durum Uzak Doğu yerine Avrupa ve komşu ülkeler arasındaki taşımacılıkta talep artışına ve buna bağlı olarak fiyatlarda yükselmelere neden oluyor. Yılın bütünü için öngörüler, deniz taşımacılığında genel olarak düşük fiyatların devam edeceği, ancak belirli dönemlerde ve rotalarda fiyat artışlarının görülebileceği yönünde. Kara taşımacılığında ise, yakın kıyılama trendleri ve kapasite sıkışıklıkları nedeniyle talep ve fiyatlarda artış bekleniyor.”
