2019’deki yerel yönetim seçimlerini hatırlar mısınız? Gezi direnişini hala ensesinde hissettiği, kentlerde betonlaşma ve otomobil merkezli ulaşıma tepkinin çok yüksek olduğu, bu da yetmezmiş gibi gıda fiyatlarındaki yükselme ile beraber tanzim satışların gündem olduğu oldukça politik bir seçimdi.
2019 seçimleri benim için de “asfalt-beton belediyeciliği” tartışmasını siyasi gündeme ucundan sokmakla sevindiğim bir seçimdi. Saadet Partisi ve HDP programına almış, Mansur Yavaş da -bugünde hala söylem olarak kullansa da- bunu halka söz vermişti.
2019 orada iken, bu beş yılı değerlendirmeyelim mi? Aslında asfalt ve beton üstünden ciddi bir sermaye transferi olduğuna 2019’da büyük oranda fikir birliği etmişken bu düzenin şuanki durumuna bakmayalım mı? AKP’nin asfalt ve beton üstüne kurulu düzeni ilerlemiş mi, gerilemiş mi diye incelemeyelim mi?
Asfalt neden ölçüt?
Asfalta para aktarmak demek otomobil merkezli ulaşıma para aktarmak demek. Asfalt ayrıca tam bir iklim değiştirici silah. Bir değil bir kaç kez iklim değişikliğine katkı yapıyor. Ayrıca toplu taşımayı geliştirmemenin de bir sonucu. Toplu taşıma ve yayalaştırma gelişmeyince insanları araya zorlarsınız ve bu da asfalt dökülmesi demek. Gökçek’in ifadesi ile her yıl 80 bin araç trafik çıktığı için sadece o araçların park etmesi için 400 km yol yapması gerekiyordu. Kötü toplu taşıma ve ulaşım politikası daha çok araç, daha çok araç daha çok asfalt dökülmesi ve halktan deli gibi para toplanması demek. Bunlara STV, yani soyguncu taşıtlar vergisi diyelim. STV ÖTV, KDV ve MTV’lerden oluşan bir sepet.
Bir kentte trafiğe yeni araç çıkıyorsa o kentte asfalt belediyeciliği vardır. Bu yoksulluğu, 40 TL’ye gelen akaryakıta rağmen bir insanın araba alması çaresizlikten kaynaklanıyor demektir.
O yüzden asfalt belediyeciliği için kentlerde karayolu taşıtı sayısına bakacağız ve de 5 yılda otomobil sayısındaki artışa bakacağız. Ne kadar motorlu taşıt merkezli yaşıyoruz ve ne kadar otomobil bağımlılığımız artmış göreceğiz.
Bakacağımız ölçütler:
1- Kentteki motorlu kara yolu taşı sayısı
2- Otomobil sayısında 2018 Aralık ve 2023 Aralık arasındaki artışı.
Bu veriler artıyorsa AKP belediyeciliği çalışıyor demektir. Azalma olan illerde durum farklı olacaktır.
Beton neden ölçüt?
Beton zaten Gezi sürecinin ana konusu değil miydi? Ya da Gökçek’in belediyeciliği ya da Murat Kurum’un son günlerde meşhur fotoğrafı da hala gündem olduğunu göstermiyor mu? Beton birincisi hem üretimde, hem kullanımda hem de işlevde iklim değiştirici etkisi nedeniyle, ikincisi bu ülkede sermaye transferi aracı olması, üçüncüsü kentlerde artık betonun yaşlıya, çocuğa, kediye, kuşa ağaca yaşama hakkı tanımaması nedeniyle bu ülkede siyasi bir ölçüttür.
Bir de bu ülkede 2 milyon boş ev varken depremzedelere ev verilmediğini düşünürsek ve buna rağmen hala kentlerde ev yapıldığını düşünürsek işin zaten siyasi olduğu görülecektir. Burada bakacağımız ölçütler;
1 – Verilen inşaat izni alanı
2- Biten ve kullanım izni alan inşaat alanı.
Hadi gelin bu dört kriter üstünden 81 ilimizi karşılaştıralım!
İstanbul ile Hakkari nasıl karşılaştırılabilir?
Tabiki büyük bir kent ile küçük bir kenti karşılaştırmak doğru olmaz. Bu durumdan sıyrılmak için nüfusa oranlayalım ve her kenti bin kişilik bir kent gibi düşünelim. Yani bin kişiye düşen araç sayısı, bin kişiye düşen otomobil sayısında artış, kişi başına düşen inşaat metrekaresi ve biten inşaat gibi ölçütlerimiz olsun. Böylece yeni büyüyen bir kent ile koca bir kenti aynı kefeye koyabilelim.
İstanbul Ölçüt mü?
İstanbul bu ülkede marjinal bir örnek. Ekolojik olarak limitlerin ötesinde. Otomobil sayısı, yol miktarı, bina sayısı dolmuş ve taşmış Yani aşırı bir örnek. Ama bu aşırı örneği referans olarak tablolarda kullanacağız. Ayrıca 82. bir kent olarak da Türkiye’yi alacağız, onu da ülke ortalaması olarak kullanacağız.
Toplam Puanlama Nasıl olacak?
Bunları çözdük peki ama puanlamayı nasıl yapacağız? Aslında bu bir görecelilik ile sıralamayı puana çevirip toplarsak bu dört kriter üstünden bir sıralama, genel bir endeks çıkartabiliriz. İklim Değişikliği Risk Endeksi gibi çalışmalarda tercih edilen bir yöntemi kullanacağız ve bu dört kriteri eşit toplayacağız.
Ülkemizin ilk asfalt ve beton belediyeciliği endeksini hazırlayalım isterseniz.
1- Trafikteki Araç sayısı!
2023 yılı aralık ayında Türkiye’de her bin kişiye 337 araç düşüyordu. Bu rakam dağ taş araba olan İstanbul’da 340. Ortamada Türkiye 36’ıncı, İstanbul’da 33.!
Her bin kişiye düşen 624 araç ile Muğla Türkiye’nin neredeyse herkesin araç sahibi olduğu bir kent. Açık ara ile Türkiye’nin otomobil başkenti. Onu Burdur ve Antalya izliyor. Bu 502 araç ile Çanakkale 4. sırada iken Aydın da 499 araç ile beşinci sırada. İlk 5 kentin partisine baktığımızda bunun CHP olduğunu görüyoruz. İlk 10’da 5 CHP, 4 AKP ve 1 MHP belediyesi var.
İncelemeniz için trafikte araç sayısı karnemizi paylaşıyorum.
2- Otomobil Sayısında Artış
2018 ve 2023 Aralık ayı arasında Türkiye’de her 1000 kişiden 33’ü otomobil almış. Bu kadar yoksulluğa, bu kadar fiyat artışına rağmen ve de ucuz , konforlu bir toplu taşıma sisteminin olmaması insanları otomobil almaya itmiş. Bu artışta Türkiye ortalaması 13. sırada. Yani 12 kent ülke ortalamasını arttırıyor.
Bu kadar aracın olduğu Muğla’nın artışta ilk ona girmesi şaşırtıcı. İlk onda yine Osmaniye (MHP) var ve AKP’li sadece dört belediye, yani Trabzon, Bursa, Samsun ve Denizli’nin bu listede olduğunu görüyoruz.
Listede İzmir’in dördüncü sırada olması çok ilginç. Zaten İzmir otomobil sayısı açısından önde olan kentlerden ve böylesi büyük bir belediyede toplu taşıma çok belirleyici. Belli ki toplu taşıma, yayalaştırma ve ulaşım iyi çalışmamış ve insanlar araba almaya zorlanmış. Bu dönemde her bin İzmirli’nin 43’ü yeni araba almış!
İstanbulda ise durum çok fena. Kentte yapıldığı söylenen raylı sistem yatırımları etkili olmamış ve de ulaşım politikaları insanları daha çok otomobil kullanmaya, daha çok vergi vermeye, daha çok akaryakıt parası ödemeye itmiş. İstanbul’da her bin kişiden 45’i bu dönemde araba almış. Bu veriye göre İstanbul otomobil merkezli ulaşımda AKP döneminden daha fena durumda.
Bin kişiye düşen yeni 63 otomobil ile Antalya iken birinciliği başkent Ankara’nın ikinci olması çok ilginç. Ankara asfalt belediyeciliği konusunda Gökçek döneminden çok daha kötü. Ankara’da toplu taşıma 30 yıl öncesinden de kötü durumda İstanbul gibi metro yatırımı ve çabası da yok. İzmir gibi metro işine başlayıp bitirmişliği bile yok. Başkent Ankara’nın Türkiye’nin en çok otomobil bağımlılığının arttığı kent olması AKP’nin ya da Gökçek’in değil, siyasetin asıl sorun olduğunu gösteriyor.
İlk 10’da yine 5 CHP, 4 AKP ve 1 MHP belediyesi var.
3- Biten İnşaat
2019-2023 döneminde Türkiye’de kişi başına 7,6 metrekare inşaat bitmiş. Bunu bir kısmı konut, bir kısmı da ticarethane, sanayi ya da kamusal binalar. Yani biz bu dönemde kişi başına yeni 7,6 metrekare inşaatı bitirerek beton varlığımız arttırmışız.
Burada liste başında Yalova’nın olması fena. Demek ki İstanbul’un çevresi buraya taşıyor. Kentte kişi başına 16,6 metrekare inşaat bitmiş. Yalova o kadar kötü ki ikinci sıradaki Elazığ’ı geçmiş. Elazığ çok büyük bir deprem atlattı. Bir deprem geçiren kentten fazla inşaat da hiç hayra alamet değil. İlk 10’da sadece iki büyükşehir var Konya ve Antalya. Burada betonla kaplı İstanbul’da hala kişi başına 6,5 metrekare inşaat bittiğini söylesem? Asfalt ve beton belediyeciliğinin başkenti olmaya devam eden Ankara’da bu miktar 7,9 metrekare.
Bu listemizde ilk onda iki MHP (Erzincan ve Bayburt), iki CHP ( Kırşehir ve Antalya) var ve kalan altısı AKP belediyeleri.
4- Yeni İnşaata İzni!
Asıl mesele, bu ülkede 2 milyon boş ev varken, onca bina boşa yapılmışken ve o kadar yeni inşaata izin veriliyor mu? Şöyle bir veri verelim, 2019-2023 arası ülkede 636 milyon metrekare yeni inşaat bitmiş! Ama hala konut sorunu, hala kira sorunu hala barınma sorunu var.
Peki bu dönemde yeni inşaat izni verilen alan ne kadar? Sıkı durun 650 milyon metrekare.
Bu listede de haliyle Elazığ başta. Yalova’nın takip etmesi ne kadar sorun ise dördüncü sıradaki Tekirdağ da bir sorun. İstanbul batıda ve güneyde buraya taşıyor. Yeni inşaat deyince ilk onda 3 CHP belediyesi var ve 7 de AKP belediyesi görüyoruz.
Bu dönemde Türkiye’de kişi başına 7,6 metrekare inşaat biterken 7.5 metrekare daha inşaat izin
vermişiz. Giresun 9,9 metrekare ile onuncu ve önündekiler kişi başına 10 metrekareden fazla inşaat izni veren kentler. İstanbul’un hala 6,4 metrekare inşaat izni ile duruyor olması betonun iktidarının devam ettiğini gösteriyor. Asıl süpriz yapan ise Ankara. Bu kadar inşaatlarla suçlanan Gökçek varken bu dönemde inşaat izninde kent inanılmaz öne çıkmış ve Bolu’dan sonra 9,8 metrekare kişi başına yeni inşaat izni ile 12. sıraya yerleşmiş. Ankara’nın 2023 yılında deprem yaşayan bütün kentlerden daha fazla yeni inşaat iznine sahip olması oldukça ilginç.
ABB Endeksi 2024!
Şimdi bu dört ölçütümüzü eşitleyelim ve sıralama puanlarını toplayalım. Hepsinde birinci olan kent 82 çarpı 4 dersek 324 puan alacak.
Önce Türkiye. Türkiye 193 puan ile 33. sırada. İstanbul 177 puan ile 39. sırada. İzmir ise 176 puan ile 41. sırada.
İlk 10’da dört, ilk üçte ise iki CHP belediyesi var. Muğla’nın otomobil merkezli skor ile 7. olması ilginç. Konya’nın da inşaat ile öne çıkarak 4. olması da ilginç. Ancak ilk üçteki kentler dört ölçütte de üstlerde olan kentler.
ABB2024’de birinci olan Nevşehir araç sahipliğinde 7, yeni otomobil sahipliğinde 11, yapılan inşaatta 13 ve biten inşaatta 4. sırada olunca toplam 293 asfalt-beton belediyeciliği puanı ile birinci durumda oluyor.
ABB2024’de ikinci olan Antalya araç sahipliğinde 3, yeni otomobil sahipliğinde 2, yapılan inşaatta 34 ve biten inşaatta 8. sırada olunca toplam 281 asfalt-beton belediyeciliği puanı topluyor.
ABB2024’de üçüncü olan ise “asfalt beton belediyeciliği yapmayacağım” diyerek halkına söz veren Ankara. Başkent araç sahipliğinde 11, yeni otomobil sahipliğinde 1, yapılan inşaatta 12 ve biten inşaatta 38. sırada olunca toplam 266 asfalt-beton belediyeciliği puanı ile üçüncü durumda göz kamaştırmış. Gökçek’i aratmamış, politikalarda geride bırakmış!
Son 10’da Kayyımlar Hakim!
En düşük puanlı 10 kente de baktığımızda sadece bir CHP (Ardahan) dört AKP ( Şırnak, Ağrı, Muş ve Şanlıurfa) varken kalan 5 tanesi ise kayyımla yönetilen Van, Hakkari, Iğdır, Siirt ve Kars karşımıza çıkıyor.
2024 Asfalt Beton Belediyeciliği Endeksi Hayırlı olsun!
2019 Mart ayında seçilen belediye başkanlarının kenti ne kadar motorize ettiklerini, ne kadar halkı otomobil kullanmaya zorladıkları, ne kadar inşaat bitirip ne kadar inşaata izin vermek konusunda çalıştıklarını ortaya çıkardığımız bu ABB2024 Endeksi ile artık şunu biliyoruz, Türkiye’de bu dönemde her bin kişiden 33’ü araba almak zorunda kaldı ve her bin kişiye 337 araç düşerken kişi başına 7,6 metrekare inşaat bitirip 7,5 metrekare yeni inşaat izin vermiş. Bu listede ön one çıkan şey asfalt ve beton belediyeciliği konusunda CHP’nin AKP kadar iyi olduğu. Yani asfalt ve beton belediyeciliği bir AKP belediyeciliği değil.
İkinci öne çıkan şey ise büyük kentler doyuma ulaşmıyor, küçük kentler kadar arsız bir asfalt-beton belediyeciliği yapıyorlar. Dünyanın tersine böyle bir zorlayıcı politika var. Bu listede en sürpriz olan şey ise 25 yıllık AKP iktidarı sonrası bu politikalara İstanbul’un pek dur diyememiş olması. Ama daha büyük sürpriz ise 23 yıllık Gökçek yönetimi sonrası “asfalt ve beton belediyeciliği yapmayacağım” sözünü başkentlilere veren Mansur Yavaş’ın sadece ve sadece “asfalt ve beton belediyeciliği yaparak Gökçek döneminin gerisine düşürmesi.
2019 seçimlerinde asfalt ve beton belediyeciliği bir konu idi ve böyle bir tartışma, tercih de vardı. Sonuç tam tersi oldu. 2024’de ise böyle bir gündem olmadığı gibi neredeyse pek bir siyasi gündem de yok.
2019’daki nokta itibariyle fikir takip yaptım ve 2024 Asfalt Beton Belediyeciliği Endeksi’nin çalıştım, hazır ettim ve paylaştım.
Baştaki sorumuza tekrar dönelim; AKP’nin asfalt ve beton üstüne kurulu düzeni ilerlemiş mi, gerilemiş mi?
Çok ilerlemiş, hepimize geçmiş olsun!
